Szefka (Schefke) Paweł, pseud.: Artur Kosiecki, Toczków Ksawer (1910–1991), pedagog, harcmistrz, etnograf, pisarz.
Ur. 21 VII w Strzebielinie (pow. wejherowski), w wielodzietnej rodzinie Jana Schefke, rolnika, i Joanny z domu Funk.
Po ukończeniu czteroklasowej szkoły powszechnej w Strzebielinie i szkoły ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Wejherowie S. w r. 1926 podjął naukę w tym Seminarium. Wraz z rodzeństwem grał w kaszubskiej kapeli ludowej. Działał też w harcerstwie; od 12 III 1931 był podharcmistrzem. T.r. zmienił pisownię nazwiska na Szefka. Po ukończeniu t.r. Seminarium podjął pracę jako nauczyciel śpiewu w szkołach powszechnych w Żukowie (pow. kartuski) i Wejherowie, a na krótko w r. 1935 także w Kętrzynie (pow. wejherowski). Od r. 1932 był członkiem ZNP. Działał w «Legionie Młodych». W l. 1932–3 odbył służbę wojskową, ukończoną w stopniu sierżanta podchorążego. Wraz z Łucjanem Kamieńskim z Uniw. Pozn. nagrał w l. 1934–6 na wałkach woskowych ok. 700 melodii kaszubskich (wałki zaginęły w czasie drugiej wojny światowej), a z nauczycielem muzyki z wejherowskiego Seminarium Nauczycielskiego Zbigniewem Madejskim wydał krótki zbiór „Kaszubskie pieśni i tańce ludowe” (Wejherowo 1936). Współorganizował w Wejherowie amatorskie teatry; kierował «Zespołem Kaszubskim» przy Kolejowym Przysposobieniu Wojskowym i był skarbnikiem Teatru Kaszubskiego im. Hieronima Derdowskiego. Również w Wejherowie był w l. 1936–7 hufcowym Hufca Harcerzy, pełniąc równocześnie funkcję instruktora harcerstwa na pow. wejherowski; 10 III 1937 został harcmistrzem. W l. 1937–8 napisał sztuki: Dożynki kaszubskie, Wesele na Kaszubach i Kosôrze; wystawiały je regionalne zespoły amatorskie. W tym czasie był członkiem kolegium redakcyjnego, wychodzącego w Wejherowie od 8 XII 1937 do 26 III 1939 dwutygodnika (od stycznia 1939 tygodnika) „Klëka”; na jego łamach zamieszczał krótsze utwory sceniczne oraz wiersze. W r. 1939, reprezentując polskie Wybrzeże i Pomorze, koncertował z «Zespołem Kaszubskim» w Teatrze Wielkim w Warszawie na ogólnopolskim zjeździe zespołów ludowych. Jako zastępca komendanta Pow. Komendy Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego w Wejherowie był współorganizatorem powstałej 26 VIII t.r. Ochotniczej Kompanii Harcerskiej. W czasie kampanii wrześniowej t.r. dowodził plutonem 2. komp. ckm 2. baonu 1. Morskiego Pułku Strzelców; walczył m.in. o Kępę Oksywską. Po kapitulacji Oksywia 19 IX został wzięty do niewoli niemieckiej i osadzony w Oflagu II D w Grossborn (Borne Sulinowo). Działał tam w organizacjach konspiracyjnych i ukończył tajny nauczycielski kurs muzyczny. Ewakuowany pod koniec wojny do Niemiec, doczekał tam wyzwolenia. Do grudnia 1946 przebywał w Freren w Zachodnich Niemczech, gdzie był kapelmistrzem przy polskich oddziałach wartowniczych.
Po powrocie do Polski, do końca lutego 1947, pracował S. jako nauczyciel śpiewu w szkole podstawowej w Wejherowie, następnie krótko jako kierownik wejherowskiej Poradni Świetlicowej oraz Biblioteki Powiatowej. Dn. 17 III t.r. Min. Kultury i Sztuki uznało kurs ukończony przez S-ę w oflagu za równoważny z konserwatorium muzycznym. S. wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. W l. 1947– 56 pracował ponownie jako nauczyciel muzyki w szkole podstawowej w Wejherowie, gdzie jednocześnie był do r. 1948 hufcowym Hufca Harcerzy i kierownikiem Wydz. Osobowego Komendy Chorągwi Gdańsko-Morskiej Harcerzy, a do r. 1949 instruktorem Inspektoratu Oświaty (taką samą funkcję pełnił również w Gdańsku). Dn. 15 III 1948 cofnięto mu nominację harcmistrzowską i zwolniono z ZHP. Po powstaniu w grudniu t.r. PZPR został jej członkiem. W l. 1949–53 był dyrektorem Woj. Ośrodka Szkolenia Pracowników Oświaty i Kultury w Gdańsku i Szczecinie. W ramach Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, zorganizowanej przez Państw. Inst. Sztuki, kierował w r. 1950 grupą działającą na Kaszubach. W l. 1953–6 był wizytatorem okręgu szkolnego w Gdańsku. W Woj. Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku zajmował się od r. 1954 kaszubską sztuką ludową, publikując też artykuły na ten temat w „Biuletynach Wojewódzkiego Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku”. W l. 1956–61 był kierownikiem artystycznym Młodzieżowego Domu Kultury w Gdyni i Gdańsku. Należał do założycieli powstałego w r. 1956 Zrzeszenia Kaszubskiego i został członkiem jego komisji rewizyjnej oraz kierownikiem komisji kulturalno-oświatowej Zarządu Oddziału w Gdyni. W Gdańsku w l. 1957–67 wydawał broszury: Tańce kaszubskie (cztery zeszyty, kilka wydań) oraz wodewile poświęcone kaszubskiemu rokowi obrzędowemu: Gwiżdże (Gd. 1957), Sobótka (Gd. 1958) i Dëgusë (Gd. 1961). W l. 1957–62 uczył muzyki w Liceum Pedagogicznym w Wejherowie. Dn. 2 V 1959 wrócił do ZHP; przywrócono mu wtedy stopień harcmistrza. Od r. 1962 studiował wieczorowo pedagogikę na Wydz. Humanistycznym Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku i 27 VI 1967 uzyskał magisterium na podstawie pracy Wpływ zajęć świetlicowych na zachowanie dziecka. W l. 1963–7 był kierownikiem wydziału Oddz. Miejskiego ZNP w Gdańsku. Następnie kierował w tym mieście Miejską Poradnią Wychowawczo-Zawodową. W l. 1968–9 był słuchaczem Podyplomowego Studium Etnograficznego na UMK. W r. 1972 przeszedł na emeryturę.
W l. 1975–89 prowadził S. dział muzyczny Muz. Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Opublikował dzieje wejherowskiej Ochotniczej Kompanii Harcerskiej w pracach zbiorowych „Gdynia 1939. Relacje z walk lądowych” (Gd. 1979) i „Kępa Oksywska 1939. Relacje z walk lądowych” (Gd. 1985). Ogłaszał też utwory sceniczne: Wyzwoliny kosiarza. Plenerowe widowisko obrzędowe z Kaszub (Gd. 1979) i Wrejôrze jidą. Widowisko plenerowe z kaszubskich obrzędów dyngusowych (Gd. 1981) oraz zbiory: Ulubione pieśni dziecięce z Kaszub i Kociewia (Gd. 1979) i Tańce kociewskie (Gd. 1981). W rozprawie Narzędzia i instrumenty muzyczne z Kaszub i Kociewia (Wejherowo 1982) zamieścił tablicę ukazującą użycie różnych instrumentów w zwyczajach i obrzędach. Prace te, a także artykuły na łamach „Ziemi Gdańskiej” zyskały mu miano kaszubskiego Kolberga. Jego utwory prozatorskie i wiersze, w większości napisane po kaszubsku, włączano do antologii poezji kaszubskiej (m.in. „Modra struna”, Gd. 1973) oraz polskiej poezji ludowej (J. Szczawiej, „Antologia współczesnej poezji ludowej”, W. 1967). S. należał do ZBoWiD, Tow. Przyjaciół Gdańska i Związku Teatrów Amatorskich. Zmarł 29 IV 1991 w Gdyni, został pochowany na cmentarzu komunalnym przy ul. Spokojnej, a zgodnie z ostatnią jego wolą prochy przeniesiono w kwietniu 2001 na cmentarz w Strzebielinie. S. był odznaczony Srebrnym (1936) i Złotym (1959) Krzyżami Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970), Medalem za Wolność i Demokrację (1973) oraz Medalem Stolema (1982).
W zawartym w r. 1936 małżeństwie z Heleną Małgorzatą z Goszów (1918–1980), po r. 1945 księgową, z którą rozwiódł się 19 V 1978, miał S. dwóch synów: Mirona (ur. 1938), ekonomistę, i Benona (Benedykta) (ur. 1948), kierowcę, który w r. 1990 zmienił nazwisko. Miał też nieślubnego syna Zbigniewa (ur. 1953).
W r. 2000 opublikowano, opracowaną przez Bogusława Brezę, antologię utworów pt. „Paweł Szefka w historii i kulturze Kaszub” (Wejherowo). Dn. 7 IV 2001 nadano imię S-i Regionalnej Izbie Tradycji w szkole podstawowej w Strzebielinie oraz odsłonięto z tej okazji pamiątkowy obelisk. Część zgromadzonych przez S-ę materiałów o kaszubskim roku obrzędowym znajduje się w zbiorach prywatnych Joanny Cichockiej z Wejherowa, a także, wraz z niepublikowanymi utworami scenicznymi, w tamtejszym Muz. Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej.
Andrunik A., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1934–1939, Ł.–Wr. 1996; Bibliogr. dramatu pol., II; Bibliografia Pomorza Gdańskiego za rok 1961, Wr. 1975; toż za l. 1976–7, Wr. 1989; toż za l. 1978–9, Gd. 1996; Bolduan T., Nowy bedeker kaszubski, Gd. 2002; Jarzembowski K., Kuprianowicz L., Harcmistrzynie i harcmistrze Związku Harcerstwa Polskiego mianowani w latach 1920–1949, Kr. 2006; Literatura Pol. Enc., II; Muzyka Kaszub. Materiały encyklopedyczne, Gd. 2005; Niewiadomska M., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1961–1969, Wr. 1983 II; toż za l. 1976–85, Wr. 1989; Obracht-Prondzyński C., Bibliografia do studiowania spraw kaszubsko-pomorskich, Gd. 2004; Osowicka R., Bedeker wejherowski, Wejherowo [2006] (fot.); Ostrowska R., Trojanowska I., Bedeker kaszubski, Gd. 1974 (fot.); Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1998 supl. I; – Bielawski L., Mioduchowska A., Kaszuby. Część I. Pieśni obrzędowe, W. 1997 s. 26, 31, 33–4, 65, 67, 69, 71–2, 76–7, 79–80, 82, 86, 88–9, 92–4, 103, 130–3, 143–8, 163, 181, 218, 224, 226; Bolduan T., Burmistrz, Gd. 1995 s. 95, 131–2; tenże, Nie dali się złamać. Spojrzenie na ruch kaszubski 1939–1995, Gd. 1996 s. 110, 114, 116, 183; Bukowski A., Regionalizm kaszubski. Ruch naukowy, literacki i kulturalny. Zarys monografii historycznej, P. 1950; Ciesielski Z., Teatr polski w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gd. 1969; Drzeżdżon J., Współczesna literatura kaszubska 1945–1980, W. 1986; Lubecki L., Tanaś Z., Tajny hufiec harcerzy i akcja „B-2”, w: Szare Szeregi. Harcerze 1939–1945, W. 1988 II; Maksymowicz K., Kaszubska twórczość sceniczna po roku 1945, w: Literatura gdańska i ziemi gdańskiej w latach 1945–1975, Gd. 1979 I 316–17; Mamuszka F., Sopot. Szkice z dziejów, Gd. 1975 s. 141; Neureiter F., Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, Gd. 1982 s. 216–20; Obracht-Prondzyński C., Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Gd. 2002; tenże, Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956–2006), Gd. 2006 s. 24, 27, 47, 53, 118 (fot.), s. 467, 472, 475, 480; Pepliński W., Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920–1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gd. 1987; Piwnicki G., Zalewski B., Polski wrzesień 1939 w Gdyni, Gdynia 2009; ciż, Tradycje bojowe i dzieje morskich pułków strzelców 1. wejherowskiego i 2. gdyńskiego 1920–2000, Gdynia 2008; Podolska O., Kalendarium życia kulturalnego i literackiego Wejherowa w dwudziestoleciu międzywojennym, Wejherowo 2010; Szews J., Bieszk B., Kształcenie nauczycieli i 350 lat szkolnictwa w Wejherowie, Wejherowo 1994 s. 79–80, 132, 142; – Derc K., Amatorski ruch teatralny w Wejherowie, „Pomerania” R. 6: 1969 nr 3/4 s. 27–8; Klebba R., Naji Karno, czyli spojrzenie na 40 lat Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Gdyni, Gdynia–Gd. 1997 s. 14, 16–18, 21, 23; – „Gaz. Kaszubska” 1939 nr 91; „Gdinskô Klëka” 2009 nr 53; „Ilustr. Kur. Pol.” 1986 nr 150; „Pomerania” 2001 nr 4, 5 s. 43–4; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Pomerania” 1991 nr 9 (fot., J. Cichocka); – AP w Gd., Oddz. w Gdyni: Sąd Pow. w Sopocie, t. 13272, Sąd Rejonowy w Sopocie, t. 2940; AP w Gdyni: Inspektorat Szkolny w Wejherowie, t. 256 (akta osobowe S-i); Muz. Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomor. w Wejherowie: Akta osobowe, dok. osobiste, koresp. S-i, Górska H., „Seminarium nauczycielskie i liceum pedagogiczne w Wejherowie w l. 1903–1969”, s. 45–6, 49 (mszp. pracy magisterskiej), Łasowicka E., „Oświata i wychowanie na terenie powiatu wejherowskiego w okresie międzywojennym”, s. 93 (toż), Pietruszewska B., „P. Szefka – organizator życia muzycznego i folklorysta kaszubski” (toż), Trębicka Z., „Charakterystyka i zawartość literacka „Gazety Kaszubskiej” w l. 1922–1939, ze szczególnym uwzględnieniem życia kulturalnego Wejherowa”, s. 79 (toż); Nadbałtyckie Centrum Kult. w Gd.: Akta personalne S-a; USC w Wejherowie: Akta stanu cywilnego S-a; – Mater. autora: Relacje Joanny Cichockiej, Agnieszki Radkowej i Alojzego Schefkego; – Informacje z Arch. UMK (Pauliny Bunkowskiej) i Arch. Uniw. Gdań. oraz Ludwiki Szefke ze Strzebielina.
Bogusław Breza